Eén van de blikvangers van de komende editie van het IDFA, het Amsterdamse International Documentary Festival, is de bloedstollende docufilm Armadillo van de Deense regisseur Janus Metz. Die gaat over het wel en wee van een contingent jonge Deense soldaten die gedurende hun verblijf in de Afghaanse provincie Helmand "de oorlog die geen oorlog heten mag" steeds meer onder hun huid voelen kruipen.
Ik bezocht de avant-premiere in gezelschap van een robuuste oorlogsjournalist: Joeri Boom - vaste buitenlandredacteur bij het kwaliteitsweekblad De Groene Amsterdammer. Joeri is het afgelopen decennium vaak in Afghanistan geweest en heeft over zijn ervaringen zopas een ontluisterend boek gepubliceerd: "Als een nacht met duizend sterren". Het boek bevat zowel reportages als diepgaande analyses over de tekortkomingen van de hedendaagse oorlogsjournalistiek ten aanzien van het hypergecompliceerde conflict in Afghanistan. Het leest als een donkere thriller, heeft knappe spanningsbogen, een weloverwogen toon en blinkt vanaf de eerste pagina uit in een nietsontziende eerlijkheid.
De strijd om censuur
De documentaire van Janus Metz en het boek van Boom vormen passende munitie voor al wie zich in het publieke debat niet langer zomaar een oor wil laten aannaaien door bewindslieden. In het boek van Joeri Boom komen tal van schrijnende voorbeelden voor waaruit blijkt dat Defensie in Nederland er net als in Belgie alles aan gelegen is geweest om de informatiestroom vanuit Afghanistan (waar de Nederlanders tot augustus 2010 deelnamen aan een ISAF-missie in Uruzgan) zoveel mogelijk te beperken en controleren.
Joeri’s kritiek hierop is vernietigend: “Censuur hoort niet thuis in een democratische samenleving waarvan persvrijheid een belangrijke pijler vormt. En waarin politici en ambtenaren naar behoren verantwoording dienen af te leggen over de realiteit van de oorlog die gevoerd wordt met de belastingcenten van het volk door wie ze in goed vertrouwen zijn verkozen. Het verstrekken van misinformatie of (zoals in Belgie gebeurt) geen informatie – enkel om het beeld van de oorlogsmissie waarin men verstrikt is geraakt zoveel mogelijk te verdoezelen zodat men er zelf niet politiek op afgerekend hoopt te kunnen worden - is een democratische doodzonde een westers land onwaardig.”
Bloedstollend dichtbij
De grote verdienste van de documentaire is dat Janus Metz een ultra-realistisch beeld geeft van hoe een ISAF-missie er in Afghanistan anno nu echt uitziet. Dat is wel even schrikken en slikken. Alle toeschouwers vervallen tot een volmaakt gesynchroniseerd ademhalingsritme bij de steeds bloedstollendere scènes die hoofdpersonages Mads en Daniel in en rond het Deense legerkamp Armadillo te verduren krijgen.
Vergelijkingen met klappers in het genre als "The Hurt Locker", "The Thin Red Line", "Platoon" of "Saving Private Ryan" kan dit snoeiharde één-op-één portret (geschoten met meestal slechts één camera in echte gevechtssituaties gedurende een drieënhalf maanden durend verblijf op de Afghaanse frontlinie) moeiteloos doorstaan. De kogels zijn geen losse flodders. De soldaten geen ingehuurde acteurs. De doden geen figuranten. De Taliban met weggeslagen gezicht is geen ledenpop maar een echt mens met ongetwijfeld een familie, vrienden, ouders, kinderen.
Tijdens een interview met de maker dat ik afgelopen mei in Cannes mocht hebben, vertelde regisseur Janus Metz - een gedrongen Viking met een rosse baard en dikke wallen onder de ogen - dat het hem bij het maken van zijn film niet gegaan was om het vertellen van een spannend verhaal, of het verkondigen van een boodschap. Zijn doel was een zo diepgaand mogelijke antropologische zoektocht naar wat voor impact een oorlog heeft op de geest van jonge mensen die er - ver weg van huis en haard - "de vrede dienen af te dwingen en een democratie mogelijk te maken".
De gevechtshandelingen die Metz minitieus en met een prachtig stabiel camerawerk van Lars Skree letterlijk tot op de huid van de hoofdpersonages weet te volgen, spelen zich af op het randje van de oorlogsdaad en -misdaad. De film is bij momenten niet alleen ongehoord bruut en direct, hij is ook ongezien eerlijk en ontendentieus. Er zijn geen 'good guys' of 'bad guys', over de motieven van de strijd wordt niet geoordeeld, er zijn geen ingelaste drama's om de personages en hun geliefden in het thuisfront Denemarken nog wat vetter in de verf te zetten.
Misdadige oorlog
Joeri Boom is onder de indruk: “Wat ik interessant vind in deze film is dat er voor ieders ogen een duidelijke oorlogsmisdaad plaatsvindt. Gewonde vijanden worden doodgeschoten waarbij de militair die hiervoor verantwoordelijk is het woord "liquideren" gebruikt. Hij weet dus wat hij doet. Met voorbedachten rade. Ik kan me niet voorstellen dat de kameraadschap die Metz ongetwijfeld met de Deense soldaten uit zijn platoon heeft opgebouwd, na het uitkomen van de film nog is voortgezet".
Janus Metz bevestigde deze veronderstelling in Cannes, toen hij bekende dat sommige van de soldaten niet meer tegen hem spreken. Anderen zijn dan weer heel blij dat de film er is: "There are soldiers in this film who feel this is a much needed image. This is what it is like. They’re happy that there’s a film out that doesn’t bullshit".
["Armadillo" - Janus Metz, 2010]
["Als een nacht met duizend sterren" - Joeri Boom. Uitgeverij Podium, 2010]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten